Castell Newydd Emlyn Yn dref brysur yn Sir Gaerfyrddin, mae gan Gastellnewydd Emlyn dreftadaeth ddiwylliannol hynafol ddiddorol ynghyd â’r arlwy modern o siopau, tafarndai a chaffis. Mae yna hefyd Attic Theatre ardderchog lle mae dramâu amatur arobryn yn cael eu perfformio felly archebwch docyn os ydych yn yr ardal yn ystod amser sioe. Mae tref farchnad Castell Newydd Emlyn yng ngogledd Sir Gaerfyrddin yn cymryd ei henw o gastell o’r 13eg ganrif ac ardal Emlyn ac mae’n ymestyn ar draws afon Teifi i Adpar, Ceredigion. Mae gan y dref a’r afon gysylltiadau hanesyddol a diwydiannol cryf sydd wedi gwneud Castell Newydd Emlyn y gymuned brysur ydyw heddiw. Mae’r castell yn dyddio’n ôl i 1215 a chafodd ei gipio gan Owain Glyndŵr yng ngwrthryfel y 15fed ganrif yn erbyn rheolaeth Lloegr. Newidiodd ddwylo sawl gwaith dros y blynyddoedd a chafodd ei ildio i’r Senedd ym 1648 a’i ffrwydrodd gan ei adael yn adfail. Cafodd carreg o’r safle ei lladrata i adeiladu llawer o’r dref ac mae llawer o adeiladau hanesyddol y dref wedi’u gwneud o garreg ganoloesol. Adeiladwyd Neuadd y Dref o gyfnod hwyr Fictoraidd, sy’n sefyll ar safle’r hen farchnad, ym 1892 ac mae bellach yn gartref i Theatr yr Attic Players, Siambr Cyngor y Dref, pedair uned fusnes a’r llyfrgell gyhoeddus leol. Dywedir mai’r Hen Lys yn Stryd yr Eglwys, a adeiladwyd ym 1868 a’r Hen Ysgol Ramadeg a adeiladwyd ym 1867 yw’r adeiladau hynaf yn y dref. Y Bunch of Grapes, a adeiladwyd ddiwedd y 1600au, yw’r dafarn hynaf, ac ar un adeg roedd dros 52 ohoni yn y dref. Heddiw mae 5 ac un gwesty. Mae’r dref yn ardal gadwraeth ac mae’r afon a’i chyffiniau wedi’u dynodi’n Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig. Gall ymwelwyr â thiroedd y Castell ddilyn taith gerdded droellog ar lan yr afon neu ymlacio yn y safle picnic mawr. Defnyddiwyd pŵer yr afon i bweru melinau gwlân, melinau ŷd a’r orsaf bŵer gyntaf i gynhyrchu trydan ar gyfer y dref ym 1909. Roedd teuluoedd Cawdor a Fitzwilliam yn rhedeg ystadau ar y naill ochr a’r llall i’r afon – gan adeiladu morgloddiau a llwybr pysgod i’r pysgotwyr bonheddig. Mae marchnad anifeiliaid a marchnad gyffredinol lewyrchus a gynhelir yn wythnosol yng nghanol y dref yn cefnogi’r gymuned ffermio ac yn galluogi trigolion lleol i siopa’n lleol. Mae gan y stryd fawr gymysgedd diddorol o 50 o fanwerthwyr annibynnol, siopau coffi ac emporiwm hen bethau mawr. Gwybodaeth gyffredinol am y dref – https://visitnewcastleemlyn.co.uk/ Meddygfa Emlyn – 11 Lloyds Terrace, Adpar, NCE SA38 9NS Swyddfa’r Post – 6 Stryd Sycamorwydden, NCE SA38 9AJ Archfarchnad Co-op – Heol Newydd, NCE SA38 9BA Siop Fwyd CKs – Heol yr Orsaf, NCE SA38 9BX Gwesty Emlyn – Stryd y Bont, NCE SA38 9DU Gwely a Brecwast Melin Pandy – Heol yr Orsaf, NCE SA38 9BX Tafarn – The Bunch of Grapes – Bridge Street, NCE SA38 9DU Tafarn – Coopers Arms – Heol yr Orsaf, NCE SA38 9BX Tafarn – The Three Compass – Sycamore Street, NCE SA38 9AP Tafarn – Y Sgwar, Sgwâr Emlyn, NCE Theatr yr Atig, Neuadd Cawdor, NCE SA38 9AF Llawer o gaffis a siopau annibynnol Mae llwybr bws 460 rhwng Aberteifi a Chaerfyrddin yn galw yng Nghastell Newydd Emlyn
